Pertevniyal Valide Sultan Çeşmesi

Yâvedûd Caddesi üzerindedir. Hemen yanında Çamur İskelesi Sokağı bulunuyordu. Haliç Köprüsü'nün yapımı sırasında, sökülmüş ve geriye alınarak, köprü ayağının yanma yeniden monte edilmiştir. Bu sırada yanındaki ulu çınar ağacı da sökülmüştür. Etrafında bulunan sokağın hepsi 1974 tarihinden evvel istimlak edilmiştir.

Çeşme Türk barok mimarisinin güzel bir örneğidir. Cephesi mermer kaplı ve büyük haznelidir. Ayna taşı kabartma motifli ve iki tarafı oluklu sütunlarla şekillendirilmiştir. Sütunlar üzerinde iyonik başlıklar görülmektedir. Zarif bir vazo kaidesine geçirilmiş olan musluğunun üzerinde ve kemerinin altında, ayrı bir görünüş veren daire biçimindeki bombeli kabartmanın içine 1273 (1856) tarihli bir hadis-i şerif yazılmıştır.

Sütunların üzerinde ve çeşmenin alnında beş satır halinde hazırlanmış şu kitabe vardır:

Ferzene Mahmud Hân-ı Adlî nûr-ı ayn-ı ka'inât

Eyvan-ı kasr-ı ismetin rûşen çırağ ziveri

Eshâb-ı Fahr-i lemine hürmeten bu beldeti

Abd'ül-aziz'in mâder-i sa'd ahteri pâkize-zât

Pertev- Niyâl Kadın Efendi ser-fîraz-ı kanat

Nezrinin içiin bünyâd kıldı çeşme nûr'ü'l-cihât

Hayrata icra eylemekdir şân Nil cûdini

Nûş eyledikçe teşneler âsâr-ı hayrından zülal

Allah hul küll vücûdin gonçesiyle muttasıl

Mihr-i mu'allayı kerem-fermâyı memduh'üs-sıfat

Rûh-ı fiehtdân ola şâd sabıkın sâbıkât

İkbâl-i ömr ile kıla fer-bahş gülzâr-ı sebat

Birsu içüb Muhtar tahsin eyledim hayratını

Pertev nümü susuzlara nev çeşmeden âb-ı hayât

1273 (1856)

"Hafız Mehmed Emin El-Eyvânî" hattı ile yazılmıştır. Çeşmenin alnında Besmele ve onun altında ise "Su Ayeti" yazılıdır. Muhteşem görünüşlü bir eserdir.

Kitabe yazın fieyh Ahmed Muhtar Efendi, Sütlüce Sadiye Tekkesi şeyhi idi. 1318 (1901) tarihinde vefat etti. Kabri tekkenin haziresindedir.

Pertevniyal Valide Sultan, II. Mahmud'un kadını ve Sultan Abdülaziz'in annesidir. 5-şubat-1883 tarihinde vefat etti. Kabri, yaptırdığı Aksaray Camii avlusundaki türbesindedir. Başka hayratı da vardır.

Çeşme, 1317 (1899) tarihinde evkafça tamir edilmiştir.

Kaynak: (Gezi notu) (Tanışık, İst. Çeş. 1/270) (İnal, Son Asır Türk fiairleri S: 983) (Si. Osm. 1/27) (Ç.Uluçay, Padişahların Kadınları, S: 124) (Osm. Arş. Evkaf İdareleri Katalogu 1/198)

Yâvedûd iskelesi Sokağı ile Yâvedûd Çeşmesi Sokağının birleştiği yerde ve ikinci Sokağın sağ köşesinde idi. 1972 tarihinde mahalle ile beraber istimlak edildi. Haliç Köprüsü ayakları civarında bulunuyordu. Basit bir çeşme olup üzerinde şu kitabe vardır: Cennet-mekân pertevniyal valide Sultan Hazretleri'nin hayratı olan çeşmenin Tarih-i ta'miri, fî 15 R. evvel-1326 (17-nisan-1908) Çeşme, diğer çeşmesinin yapımı sırasında, 1856 tarihinde yapılmış olmalıdır.

6-temmuz-1905, Defterdar yangınında mahalleden 35 ev yanmıştır. Bu sırada çeşmenin cephesindeki mermerler de tamamen mahv olunmuş olmalıdır.

Yangın, ünlü şeyh ve değerli ilim adamı Veled Çelebi (Izbudak)m evinden çıkmış ve kıymetli kütüphanesi ile beraber hazırlanmakta olduğu Büyük Türk Lûgatı'm müsvetteleri de yanmıştır.

Kaynak: (Gezi notu) (Tanışık, İsi Çeş. 1/344) (İst Ans. 8/4347)